Gelezen: Kahneman, D., Ons feilbare denken, Uitgeverij Business Contact, 2011
Daniel Kahneman neemt ons mee in de eigenaardigheden van ons brein. Hij toont ons de beoordelingsfouten die daaruit voortkomen en hij beschouwt de manier waarop economen mensen karakteriseren in hun modellen.
Systeem 1 en Systeem 2
Kahneman onderscheidt in ons denken twee "personages". Hij noemt hen Systeem 1 en Systeem 2. Systeem 1 staat voor het snel beslissende intuïtieve systeem dat op basis van beperkte informatie die het herkent met een geautomatiseerde reactie komt. Systeem 2 is onze rationaliteit. Systeem 1 reageert automatisch en direct op prikkels van buiten, Systeem 2 moeten we bewust aanspreken, het is van nature lui. Want: nadenken kost energie. Onze zelfbeheersing komt uit Systeem 2, Systeem 1 zal ons niet tegenhouden als we al te primair op een ander dreigen te reageren. Systeem 2 controleert ons Systeem 1.
Kahneman neemt ons mee in de goede kanten van de intuïtie en in de valkuilen. Het voert te ver om daar op deze plaats dieper op in te gaan.
Kahneman schrijft dat de aandacht die wij kunnen besteden aan allerlei prikkels beperkingen kent. Hij heeft het hierbij over ons budget. Als we teveel aan onze kop hebben, dan overschrijden we ons budget en komen we in de problemen.
Humans en Econs
Economen zien de mens als een Econ, een wezen dat rationeel tot besluiten komt. Tegenover deze diersoort zet Kahneman een andere diersoort, de Humans. De Humans met hun Systemen 1 en 2 zijn aanmerkelijk minder rationeel dan de Econs. Zij nemen hun (koop- en verkoop-) beslissingen op basis van hun Systeem 1 en op basis van allerlei vooringenomenheden (biases). Zelfs als Kahneman aantoont dat de economen helemaal fout zitten, geven ze nog de voorkeur aan hun onjuiste wereldbeeld. Geen wonder dat ze de huidige economische crisis niet zagen aankomen. Taleb zegt dat ook met graagte, er zijn tienduizenden economen op de aardbol, en geen enkele zag de crisis aankomen. En ondanks dat mogen ze nog steeds hun voorspellingen en maatregelen voordragen aan allerlei wereldleiders!
Zaken die een enorme rol in onze beslissingen spelen zijn:
- Aanwezige referentiepunten. Hetzelfde water lijkt warm wanneer we onze hand daarvoor in steenkoud water gedompeld hielden, terwijl het koud lijkt wanneer we onze handen eerder in heet water hielden.
- Verminderde gevoeligheid voor verandering. Hetzelfde lampje dat in een donkere kamer voor een enorme verandering zorgt, verandert de lichttoestand in een felverlichte kamer nauwelijks.
- Onze afkeer voor verlies. Verliezen wegen altijd zwaarder dan winsten, ook al gaat het om hetzelfde bedrag. Risico zoeken we eigenlijk alleen op als we een kleine kans op grote winst hebben, of als er een hoge kans op verlies is.
Allemaal zaken waar Econs niet aan toegeven.
Het ervarende en het terugblikkende zelf
Tenslotte kijkt Kahneman naar onze twee zelven, het ervarende en het terugblikkende. Het ervarende zelf werkt direct op wat op dat moment wordt ervaren. Het terugblikkende zelf bepaalt hoe wij de ervaring achteraf classificeren en hoe we daarmee nieuwe situatie beoordelen.
Onze herinnering aan een ervaring kan heel anders zijn dan de herinnering zelf. Een prachtig concert kan verpest worden (in onze herinnering) door een paar valse noten aan het eind, zelfs als we 99% van de tijd van een uitvoering hebben genoten.
Dus hoe mensen hun leven evalueren enerzijds en hun feitelijke ervaringen anderzijds kan verband met elkaar houden, maar het zijn wel verschillende dingen.
Onze tevredenheid heeft niet zoveel met onze ervaringen te maken. Ervaren geluk hangt sterk af van je temperament. De een kan met dezelfde ervaring veel meer tevreden zijn dan een ander, zelfs als hun omstandigheden vrijwel vergelijkbaar zijn.
Dingen die op korte termijn erg opwindend lijken, maar op langere termijn al snel minder gewaardeerd worden krijgen vaak de voorkeur boven zaken die op langere termijn waardevol blijven. Die nieuwe auto krijgt de voorkeur boven iets dat onze sociale omgeving langdurig kan verrijken.
Bijzonder is ook dat iets dat ons overkomt ons emotioneel minder raakt, dan wanneer ons hetzelfde overkomt ten gevolge van een door onszelf uitgevoerde handeling. In dat laatste geval hebben we last van spijt. Rationeel gezien maakt de ontstane situatie uiteraard geen enkel verschil!
Slotopmerkingen
"Ons feilbare denken" is een waardevol boek. Het biedt veel inzicht in de wijze waarop onze medemensen met allerlei zaken omgaan. Want, zelf zijn we natuurlijk wel helemaal rationeel, toch?
;)
Een kritische noot. Het boek verliest pregnantie naarmate je verder komt. De grote inzichten worden vrij snel in het begin behandeld, wat verderop komt kon mij minder boeien. Waarmee overigens niet gezegd is dat het oninteressant werd. Dat zeker niet.
Dus: het lezen waard!
“Ons feilbare denken” bij bol.com
Dit blog is eerder op mijn oude blog geplaatst