De onmogelijke positie van de politieke leider

Sommige mensen kunnen de werkelijkheid heel simpel voorstellen. Sommige politici zijn daar meester in. Het vereenvoudigen van de dingen is hun kwaliteit. Maar de werkelijkheid is veel complexer dan de gebezigde simplificaties. De veelheid aan onderwerpen waarvoor een overheidsorgaan verantwoordelijkheid draagt is gigantisch. Daarin ligt de achilleshiel van het politiek leiderschap.
Politiek leiderschap is er op gericht de massa´s te overtuigen van het eigen gelijk. Materiedeskundigheid doet er daarbij nauwelijks toe. In een bedrijf moet je medewerkers overtuigen die midden in de materie staan. In het politiek bedrijf moet je de massa´s overtuigen die van de meeste onderwerpen nauwelijks tot niets afweten. Een simplificatie werkt daarbij meestal prima. De werkelijkheid lijkt simpel, de voorgestelde richting lijkt daarbij logisch en adequaat. Of ze dat ook werkelijk is, is een tweede. Een succesvol politicus wordt op een dag bestuurder. Vanaf dat moment draagt hij verantwoordelijkheid. Dat maakt het voor de politicus als bestuurder lastig.
Neem als voorbeeld een minister. Een minister kan nooit de materiedeskundigheid hebben die noodzakelijk zou zijn om alle materie waarvoor zijn ministerie verantwoordelijkheid draagt te kennen op een behoorlijk niveau. Daarnaast is voor een politicus, zoals ik zojuist betoogde, materiedeskundigheid sowieso al niet zo van belang lijkt het. Zolang hij aan het verkopen is kan hij succesvol gebruik maken van het vermogen tot simplificeren. Waarom dan diep de materie induiken? De hoeveelheid aan taken waarvoor de bestuurder verantwoordelijk is maakt dat hem ook nog eens onmogelijk[i].
Van een minister van VROM kan bijvoorbeeld niet worden verwacht dat hij verstand van de vuurwerkbranche en de daarbij behorende risico´s heeft. Maar, als er een ramp gebeurt dan wordt hij toch als eindverantwoordelijke aan de schandpaal genageld.[ii] De minister heeft gefaald. Als hij al niet opstapt, dan hebben zijn geloofwaardigheid en populariteit een gevoelige deuk opgelopen.

Dat laatste vormt de onmogelijkheid in de positie van de politieke leider. Hij bereikt zijn positie op basis van simplificaties en (op de meeste vlakken) een gebrekkige materiedeskundigheid. Gaat er ergens binnen zijn beleidsveld iets mis (ook al had niemand dat voor mogelijk gehouden) dan wordt hij vanwege zijn verantwoordelijkheid en gebleken gebrekkige materiedeskundigheid van zijn voetstuk gestoten.[iii]

[i] Lees bijvoorbeeld "De hiërarchie en de grenzen van het leiderschap"op http://www.markensteijn.com/leiderschap_6.htm.

[ii] De uitroep in de media dat het onvoorstelbaar is dat de overheid haar zaken zo slecht voor elkaar heeft (ook na Volendam) is in dit licht een goedkope klaagzang. Dat heeft meer met wraakgevoelens te maken dan met kritische journalistiek. En, het is natuurlijk erg geruststellend als je een schuldige en daarmee een oorzaak kunt benoemen. Anders zou de wereld er wel erg angstaanjagend complex uitzien, nietwaar?! En toch: de werkelijkheid is zo angstaanjagend complex. De volledige veiligheidsbelofte is altijd een illusie!

[iii] Uiteraard geldt een groot deel van het voorgaande ook voor de overheidsmanager. Niet die van de manager die een afdeling runt met een heldere eenduidige taak, maar wel voor de lagen daarboven waar managers voor een grote hoeveelheid taken verantwoordelijk zijn. Vanuit het perspectief materiedeskundigheid is het onmogelijk leiderschap uit te oefenen op alle beleidsvelden, beleidsgewassen en op de afzonderlijke -planten. Een verschil met de politicus is dat die laatste als bestuurder altijd verantwoordelijk blijft. Hij mag immers niet delegeren, alleen mandateren. Een subtiel verschil. Hij kan bevoegdheden verleggen lager in zijn organisatie, maar bij mandateren behoudt hij wel de verantwoordelijkheid! Bij delegeren wordt de verantwoordelijkheid mede gedelegeerd, bij mandateren kunnen alleen bevoegdheden worden verlegd.

Management

De onmogelijke positie van de politieke leider