Actueel
Waar communisme en kapitalisme elkaar ontmoeten
Bij de val van Enron
Moet een bepaalde prestatie verbeterd worden? Maak hem
meetbaar. Doe een nulmeting, stel eisen en meet de prestatie voortdurend. Reken
maar dat de prestatie verbeterd. De neiging om “je best te doen”, te laten
zien dat je “je best doet” of zelfs de neiging tot mooi weer spelen, het is
allemaal heel menselijk. Door prestaties meetbaar te maken neigen mensen ernaar
de score te verbeteren. Hun score. Mensen willen scoren, echt of virtueel, maak
je iets meetbaar dan zal vrijwel een ieder streven naar verbetering van diens
score.
Een tweede aspect dat daarin meespeelt is dat aandacht
wordt beloond. Met het meetbaar maken van prestaties geef je aandacht. Die
aandacht wordt beloond. Beloning in de vorm van goed presteren.
In dit artikel behandel ik twee tegenpolen. En de effecten
die prestatienormen daar hadden. Eerst behandel ik de centrale
optimalisatiepoging van de USSR, waarin uiteindelijk alles vastloopt. Daarna
komt het ongebreidelde suboptimaliseren in de USA aan de orde dat kan leiden tot
kolossale erupties van afzonderlijke vulkanen.
De USSR
We moesten er indertijd maar wat hard om lachen in het
vrije Westen. Die pocherige berichten in de Pravda. Weer werd een
productiecijfer verbeterd, bijvoorbeeld voor de cijfers over de graanoogst. De
Pravda loog niet, zij was de waarheid. De waarheid van de USSR. Zij loog ook
niet, want de productiecijfers van de Sovjetunie waren een accumulatie van
cijfers van duizenden kolchozen, districten en weet ik wat meer. Opgeteld
leverde dat astronomische productiecijfers op. Maar de Sovjetunie moest wel
graan invoeren. Anders was er honger. Hoe kon dat?
In Moskou werden normen gesteld. Normen die zo hoog lagen dat ze onhaalbaar
waren. Prestatie werd in de USSR waarschijnlijk beloond, wanprestatie, echter
zeker bestraft. Een kolchoz die haar productie niet haalde gaf dat natuurlijk
nooit toe. Op papier althans niet. En daar bleef het niet bij.. Het ging heel
goed in de Sovjetunie. Niemand wilde of durfde spelbreker te zijn, iedereen deed
mee. De cijfers werden aangedikt en opgepoetst, de normen werden ruimschoots
gehaald. En het ging geweldig goed.
De centraal geleide economie was een doorslaand succes. Absoluut.
In de Sovjetunie werd de “vraag” in de markt volkomen
centraal vastgesteld. Het aanbod moest daarop worden afgestemd. Het communisme
met zijn centraal geleide economie was een droom van een verspillingloze wereld.
Een mooi ideaal. Het werkt alleen niet. Alles loopt vast in bureaucratie,
corruptie en bedrog.
De USA
In de Verenigde Staten is de economie volledig
geliberaliseerd. Als ieder naar zijn eigen optimum streeft is dat het beste voor
allen. Dat is het achterliggende adagium.
Een belegger in Amerika wil voortdurend en onmiddellijk waar voor zijn geld.
Alles draait om lokale optimalisatie. Voor de belegger draait het om zijn eigen
portemonnee. Hij wil rendement. En wel nu en voortdurend. De belegger is
volstrekt ontrouw aan het aandeel en het achterliggende bedrijf. Het is een
verhandelbaar bezit. Bovendien is de belegger bereid snel te handelen, wanneer
daar enige noodzaak toe is.
In Amerika berichten bedrijven eens per kwartaal over hun resultaten. Als die
resultaten tegenvallen dan dalen of kelderen de koersen. Dat is vervelend.
Want ook aan de top van de bedrijven geldt de drang naar lokale optimalisatie.
Het inkomen van de top is afhankelijk van prestaties en beurskoersen. Die top is
gebaat bij een hoge koers.
De val van Enron toont waar dat toe leiden kan[i].
Omzet werd als winst op de balans getoverd. Met goedkeuring van de accountant
nog wel. De cijfers waren mooi. De gepresenteerde winsten waren schoon. Iedereen
profiteerde mee. Soms begreep men niet hoe iets kon, maar het leverde winst op,
dus was het goed. De cijfers logen niet. Enron´s balans, haar Pravda, sprak
geen leugens. De accountant had hem goedgekeurd.
En, de topmannen verrijkten zich ongegeneerd ten koste van de werknemers. De
werknemers werd door de managers aangeraden in Enron te beleggen. Het ging goed
sprak Enron´s Pravda. En de topmanagers verkochten intussen met winst hun
aandelen. Wat raar!
Slot
De USSR bestaat niet meer, Enron ook vrijwel niet meer.
Waar ontmoeten communisme en kapitalisme elkaar. In het
opleggen van overspannen verwachtingen. Op de afrekening die plaats vindt als de
verwachting niet wordt gehaald. En, als afgeleide daarvan, in de
leugenachtigheid waarmee een schone schijn wordt opgehouden.
Maak het inkomen van uw topmanagers afhankelijk van de
winst en de winst zal stijgen. Dat wil iedereen, dus daar is niets mis mee. Al
eerder beschreef ik het gegeven dat winst nauwelijks eerlijk te relateren valt
aan positieve prestaties van het management.[ii]
Beoordeling van het management op dat punt is zeer discutabel.
Enron toont aan hoe gevaarlijk dat is.
Bedrijven en hun beoordelaars leggen veel nadruk op de shareholdervalue van een
bedrijf. De aandeelhouder krijgt wat hij wenst.
Enron toont aan hoe gevaarlijk dat is.
Als je ziet hoe anderen zichzelf voor de gek houden, zoals de communisten dat in
de USSR deden, dan moet je wel lachen. Dat zal ons niet overkomen meent iedereen
dan.
Enron toont aan hoe gevaarlijk dat is.
Bergschenhoek, 28
januari 2002
[i] Bronnen, o.a.: Chavannes,
M., ´Enormiteit trucs Enron blijft verbazen´, NRC Handelsblad, 17
januari 2002 & Chavannes, M., ´Casino-kapitalisme´, NRC Handelsblad,
26 januari 2002
