“… he just gets the best stuff.”
Dus het alfamannetje bij de bavianen is geen leider, hij heeft macht en gebruikt die macht, hij pakt wat hij pakken kan.
Voor de goede orde, dit is geen typisch primatengedrag. Bij de bonobo’s gaat er veel socialer aan toe.
De tekst van Robert Sapolsky riep wat associaties bij mij op. Associaties naar de ideeën van William J. Bernstein, naar het fenomeen ‘rent-seeking’, naar de ontwikkeling van democratie en naar de overstap naar (meer) zelfsturing. Ik neem u even mee.
Bernstein en machthebbers
Enkele eeuwen geleden was het bij de mensen niet anders dan bij de bavianen. Machthebbers zagen het land met de inwoners waar zij de controle over hadden als hun bezit. Zij bestreden elkaar actief om hun bezit te verdedigen of uit te breiden. In de feodale tijd waren de lijfeigenen bezit van de heren.
Er waren tijden dat bijvoorbeeld een koopman al zijn bezit gemakkelijk kwijt kon raken als zijn rijkdom teveel in het oog sprong. Hij had weinig tot geen bescherming tegen de heersende machthebber. Als de machthebber het beliefde dan kon hij zich het bezit van wie dan ook gemakkelijk toe-eigenen.
Net als het alfamannetje bij de bavianen dus.
In “The Birth of Plenty” toont Bernstein aan dat rechten op individueel bezit en de bescherming daarvan tot de voorwaarden behoren waarmee een grotere welvaart voor iedereen kan ontstaan. Voor wat je bezit, loop je harder dan voor het bezit van een ander. Rechtsbescherming van bezit stimuleert het verkrijgen van meer bezit.
Laten we de voorgaande gedachten eens doortrekken. Het huidige leiderschap kan je nog steeds zien als een voortbrengsel van het historische machthebberschap.
Organisaties kennen voor het overgrote deel nog steeds leiders die niet weg te stemmen zijn. Medewerkers kunnen de leider niet kiezen. Alleen besturen hebben de macht om iemand die niet functioneert weg te werken. Trouwens, Besturen van bedrijven zijn zelf ook niet democratisch gekozen. Wat democratisering betreft lopen bedrijven dus ver achter op de moderne democratische landen.
Rent-seeking
Dan nu het fenomeen ‘rent-seeking’. De uitwassen van machthebberschap komen tot uiting in ‘rent-seeking’. De machthebber eigent zich veel toe omdat hij nou eenmaal de macht heeft. Denk aan de Maserati-van-de-zaak van de topman van woningbouwvereniging Rochdale, Hubert Möllenkamp. Echt bavianengedrag dus. Topman komt daarbij overeen met alfa-mannetje. Vaak zijn die topmannen behoorlijk directief, ze zijn duidelijk de baas. Er moet gebeuren wat zij zeggen.
Democratisering
Dan de democratie.
Bij de mensen is dit verder geëvolueerd. Erfelijk machthebberschap heeft op veel plekken plaats gemaakt voor democratie. Binnen een democratie is de macht van leiders eindig. Zij kunnen hun macht kwijt raken wanneer minder mensen hen bij de volgende verkiezingen steunen. Zo’n leider kan dus niet zomaar alles doen wat hem belieft.
In een democratie zijn de leiders niet de baas over de mensen, in zekere (maar beperkte) zin zijn de mensen als collectief de baas van de leider.
Zelfsturing
Tijd voor de volgende stap. Ik heb hier al vaker over onderwerpen als zelfsturing, holacracy en gedistribueerd leiderschap geschreven. Een gekozen leider binnen een democratie is nog steeds iemand die na zijn verkiezing wel leiding gaat geven. Hij staat hiërarchisch boven anderen. Deze vorm van leiderschap is geëvolueerd uit het traditionele machthebberschap. Het is een reminiscentie uit het verleden.
Bedrijven zijn nog niet eens zo ver. Maar veel bedrijven maken intussen een enorme stap. Namelijk die naar de keuze voor zelfsturing.
Zelfsturing binnen bedrijven vormt een volgende stap in het evolutieproces van deze organisaties. Of moet je zelfs zeggen dat deze grote stap naar zelfsturing een paradigmashift betreft! Dat er een mutatie plaatsvindt, waardoor de oude traditionele hiërarchische sturing van organisaties opeens iets archaïsch, oud en gedateerd. Organisaties die overgaan op zelfsturing slaan de stap van democratisering over om direct naar een volledig nieuw sturingsmodel over te gaan. Een model waarin geen machthebbers meer bestaan geen managers, geen hiërarchische leiders meer, waar leiderschap verdeeld is over degenen die over een bepaald onderwerp het meeste weten en die hun collega’s over dat onderwerp het beste weten te overtuigen. Zelfsturing is een nieuw model waarbinnen leiderschap volledig informeel van aard is.
Ja, een paradigmashift!
Slot
Waar leidt dit allemaal toe? Maken we de stap van baviaan naar bonobo?
Lees ook mijn blogs over rent seeking: “Rent-seeking” en “Rent-seeking (2)”
Citaten uit “Behave” van Robert Sapolsky.