In “Delirious New York” behandelt Rem Koolhaas de ‘Paranoid-Critical Method’. Hij heeft deze ontleend aan Salvador Dali. Kort gezegd komt die methode er op neer dat je in de kunst en architectuur dingen die eigenlijk niet logisch zijn een schijnbare logica kan geven door op de onlogica voort te borduren. Je geeft het onlogische onderdeel in wezen een eigen logica. Het is niet “dit kan niet”, nee, het is “met deze toevoeging kan het wel”. Je voegt wat consistentie toe. Daardoor krijgt iets de logica van een eigen werkelijkheid. Waarmee het logisch coherent wordt.
Als voorbeeld hiervan geeft Koolhaas de schilderijen van Dali. Surrealistische kunst dus. Sur-realisme is een realisme dat afwijkt van onze realiteit. In die zin is het een realisme met een eigen interne logica.
In de kunst wordt het niet kloppende kloppend gemaakt op een surreële manier.
In de realiteit komen we maar al te vaak zaken tegen die onderling tegenstrijdig zijn. Dat maakt het onlogisch. Een onlogica waar de meeste mensen maar moeilijk aan toe kunnen geven. Dat is ons mensen eigen. Wat niet klopt proberen we te rationaliseren, logisch te maken. Maar, de redeneringen blijven binnen een eigen realiteit. We kunnen de irrationaliteit van iets niet toegeven en proberen het te rationaliseren.
Hier is ook een term voor, namelijk cognitieve dissonantie. We kunnen niet tegen inconsistentie, tegen het onlogische. Vandaar het rationaliseren.
We laten geen ambiguïteit toe.
Dit fenomeen is sterk zichtbaar rond felle aanhangers van politici. Mensen accepteren mentaal niet dat hun held dingen doet die eigenlijk niet te verteren zijn, die zijzelf eigenlijk niet kunnen verteren. Er worden de meeste absurde redeneringen opgebouwd om te “bewijzen” dat hun held helemaal niet fout zit. Redeneringen vol drogredenen doorgaans. Cognitieve dissonantie, ‘Paranoid-Critical Method’, het maakt onze dagelijkse realiteit tot surrealisme.
“I believe that the moment is at hand when by a paranoid and active advance of the mind, it will be possible to systematize confusion and thus help to discredit completely the world of reality.”
Eigenlijk een onheilspellende gedachte. En een vooruitziende blik!
Cognitieve dissonantie komt overeen met niet kritisch zijn. Waar je eigenlijk kritische noten zou verwachten wordt alle kritiek (Paranoïd-kritisch) weggeredeneerd.
De uitwassen van cognitieve dissonantie zie je steeds meer. Groepen zetten zich steeds feller tegen elkaar af, leggen steeds meer nadruk op verschillen en onderkennen nauwelijks meer de overeenkomsten. Mensen laten zich in kampen manoeuvreren. En het eigen kamp, dat is de eigen identiteit. Dat is heilig. Alles wat daar buiten valt is vijandig. Wat anders is, dat bedreigt jouw identiteit. Dat val je aan. En wat tot je eigen kamp behoort, dat verdedig je met hand en tand. Ook als dat helemaal niet rationeel meer is. Dan doet cognitieve dissonantie haar intrede, dan grijpen we naar de ‘Paranoid-Critical Method’. Dan vieren we ons eigen surrealisme.
Als het niet zo bedreigend was voor een veilige, prettige manier van samenleving, als het niet tot zoveel agressie zou leiden, dan zou ik er alleen maar om moeten lachen.
Nu niet.
Lees ook “De Paranoïd Kritische Methode”
Citaat uit “Delirious New York ”. Oorspronkelijke bron: Salvador Dali, La Femme visible (Paris: Editions Surrealistes, 1930)