When you explain an unexpected but unsurprising outcome in this way, the destination that is eventually reached always makes sense. This is what we mean by understanding a story, and this is what makes reality appear predictable – in hindsight. Because the event explains itself as it occurs, we are under the illusion that it could have been anticipated.
More broadly, our sense of understanding the world depends on our extraordinary ability to construct narratives that explain the events we observe. The search for causes is almost always successful because causes can be drawn from an unlimited reservoir of facts and beliefs about the world.
Achteraf denken we vaak te weten waarom iets is gebeurd zoals het is gebeurd. We denken te weten wat de oorzaak was. Er lijkt sprake van een heldere oorzakelijkheid. Maar, voorspellen konden we de gebeurtenis niet.
De werkelijkheid bestaat in het moment uit zoveel feiten en gebeurtenissen tegelijk, dat het vrijwel onmogelijk is om vooraf te voorspellen hoe gebeurtenissen zich na het moment zullen ontvouwen. Er zijn teveel zaken die het vervolg beïnvloeden. Achteraf zien we wel verbanden tussen verschillende gebeurtenissen. We kunnen zelfs bepalen welke feiten of gebeurtenissen vooraf gingen aan de gebeurtenis en zonder welke de nieuwe gebeurtenis niet zou zijn opgetreden. Maar of het daarmee als oorzaak kan gelden…?
De auteurs van “Noise” voegen aan het bovenstaande citaat ter illustratie nog toe dat in televisiejournaals dezelfde gebeurtenissen zowel worden aangedragen als oorzaak van koersdalingen als van koersstijgingen op de effectenbeurs.
Soms zien we achteraf nog steeds geen verband tussen de feiten en gebeurtenissen die vooraf gingen aan de nieuwe gebeurtenis. Dan voelen we ons pas echt verrast!
Genuine surprise occurs only when routine hindsight fails.
Door ons vertrouwen en de illusie dat we het verleden begrijpen zijn we geneigd om teveel vertrouwen te schenken aan onze toekomstvoorspellingen.
Causal thinking helps us make sense of a world that is far less predictable than we think. It also explains why we view the world as far more predictable than it really is. In the valley of the normal, there are no surprises and no inconsistencies, The future seems as predictable as the past.
In het uitvoeren van projecten maken we altijd gebruik van kennis uit het verleden. In de planning bijvoorbeeld is de inschatting van doorlooptijden gebaseerd op wat we daarover weten uit projecten in het verleden. In een risicoanalyse nemen we risico’s op waarbij we aan mogelijk optredende gebeurtenissen een oorzaak meegeven. Die oorzaak is gebaseerd op onze interpretatie van onze verklaring waardoor iets in het verleden is gebeurd. Op een verklaring achteraf dus.
In projectevaluaties proberen we achteraf te bepalen waardoor iets is veroorzaakt dat fout of juist goed is gegaan (maar voor dat laatste is doorgaans minder aandacht). Als we dat “weten”, dan proberen we dat te vertalen in “geleerde lessen” (‘lesson learned’). En daarmee proberen we in de toekomst fouten te voorkomen.
De gegeven inzichten over “verklaringen” achteraf, plaatsen hier nogal wat kanttekeningen bij. Immers, hebben we wel echt een oorzaak te pakken bij een geleerde les en kan dezelfde fout wellicht weer optreden omdat er een heel andere oorzaak aan ten grondslag lag of ligt?
Mijn eigen ervaring leert me dat je toekomstige fouten wel kan beperken doordat je uit het verleden hebt geleerd. Dus het is ook weer niet zo dramatisch dat er helemaal niets te leren zou zijn uit het verleden.
Maar de ervaring leert mij ook dat er in ieder project weer dingen gebeuren die niemand zag aankomen. En die soms achteraf best te duiden zijn.
Achteraf kunnen mensen soms heel makkelijk en hard oordelen. “Hoe kan het dat ze dat nou niet zagen aankomen?! Wat een sukkels!” Ja, en het is waar, soms zijn er sukkels aan het werk. Maar, heel vaak waren er echt competente mensen betrokken bij dingen die erg mis zijn gegaan. Ze zagen het niet aankomen, maar konden het ook niet zien aankomen!
Dus oordeel niet te snel als er ergens iets mis gaat! En, vertrouw niet teveel op de voorspelbaarheid van de toekomst en op de voorspelbaarheid van de toekomst in projecten in het bijzonder!
Citaten uit “Noise”.
