‘Gutmensch’ is voor hele volksstammen een scheldwoord geworden. Het wordt gebruikt tegen mensen die zich ergens voor inzetten, die ergens voor staan en dan vooral voor iets, waar de gebruiker van het “scheldwoord” (zacht gezegd) geen affiniteit mee heeft. Door iemand als gutmensch neer te zetten wordt hij voor de gebruiker van dat woord gediskwalificeerd. Terwijl je toch zou denken dat er niets mis is aan het “goed” zijn, aan een goed mens zijn. Dat het positief is als iemand anders ergens echt voor staat (ook al ben jij het daar niet mee eens).
Toch maar eens gezocht naar de betekenis van het woord.
De Nederlandse Wikipedia (1 juli 2025) zegt er het volgende over.
Gutmensch (letterlijk goedmens in het Duits) is een ironische, sarcastische of neerbuigende term die vergelijkbaar is met 'weldoener', maar dan in negatieve zin.
Degenen die de term gebruiken, zien Gutmenschen als personen die een niet aflatende wens hebben om goed te zijn en zich hierin graag bevestigd zien. Verder wordt de Gutmensch gezien als moraliserend en dogmatisch en wil hij graag dat anderen zijn denkwijze overnemen. In politieke retoriek wordt Gutmensch gebruikt als een polemische term.
Opvallend aan deze beschrijving is dat het woord geen positieve betekenis wordt meegegeven. Gutmensch is een Duits woord. Dus ook maar eens even de Duitse Wikipedia (1 juli 2025) opgezocht. Die zegt dit:
Gutmensch ist eine Bezeichnung, die häufig als ironisch oder verachtend gemeinte Verunglimpfung genutzt wird. Im Jahr 2015 wurde „Gutmensch“ zum Unwort des Jahres gewählt.
Es wird damit jemand bezeichnet, der naiv an das Gute glaubt. Ihnen wird aus Sicht der Wortverwender ein übertriebener Wunsch des „Gut-sein“-Wollens in Verbindung mit einem moralisierenden und missionierenden Verhalten und einer dogmatischen, andere Ansichten nicht zulassenden Vorstellung des Guten unterstellt.
En:
Benutzer des Begriffs unterstellen Personen oder Personengruppen mit betont moralischer Grundhaltung ein fehlgeleitetes beziehungsweise zweifelhaftes Verhalten. Nach Siegfried Jäger wird er seit den 1980er Jahren als abschätzige Bezeichnung für Personen verwendet, „die humanistische, altruistische, auch religiös-mitmenschliche Lebensziele und Argumente höher einschätzen als utilitaristische und ihr Handeln, ihre Politik, ihr Leben danach ausrichten“.
Gutmensch wird seit Mitte der 1990er Jahre auch seitens konservativer und rechtsgerichteter Kreise mit dem Begriff „Politische Korrektheit“ verbunden und als Anklage verstanden. Im öffentlichen Sprachgebrauch dient er durchweg als eine negativ konnotierte Fremdbezeichnung. Eine „liebevolle“ Verwendung findet sich zumeist nur in persönlichen Gesprächen, etwa für „das Herz am rechten Fleck haben“, großzügiges Verhalten oder für „übertriebenen“ Altruismus.
Der Duden, der den Begriff 2000 aufnahm, definiert „Gutmensch“ als „jemand, der sich (in einer als unkritisch oder übertrieben empfundenen Weise) empathisch und tolerant verhält, sich für Political Correctness u. Ä. einsetzt“.
Dus in het Duits overheerst ook de negatieve betekenis. Al wordt die veel genuanceerder neergezet dan in de Nederlandse Wikipedia. En we zien dat de term in het persoonlijk spraakgebruik ook nog steeds in positieve zin wordt gebruikt.
Het ironische aan het gebruik van de term gutmensch is dat deze vaak wordt gebruikt door figuren die bepaalde “goede”, ethisch verantwoorde en bevlogen zaken niet kunnen waarderen. Vaak zie ik het vooral gebruikt worden voor mensen die wel degelijk bevlogen zijn, mensen die wel een moreel kompas hebben, kortom mensen die ik respecteer. Vanwege dat gebruik zou ik er voor willen pleiten om de term te omarmen als geuzenterm. De betekenis van het woord is al eens van positief naar negatief geëvolueerd, dus een verdere evolutie richting wederom positief is niet onmogelijk. Toch?