In “Tricky tijden” gaat Jitske Kramer uitgebreid in op het fenomeen van de trickster. Op de Nederlandse Wikipedia-pagina hierover wordt de trickster als volgt omschreven: De trickster (uit het Engels: oplichter, bedrieger; maar "schelm" is het beste Nederlands equivalent) is een archetypische figuur die voorkomt in de mondelinge en schriftelijke overlevering, en die dubbelzinnige eigenschappen heeft. Aan de ene kant kan de trickster/schelm goddelijke kenmerken en grote macht bezitten (dan treedt hij/zij op als een cultuurbrenger), aan de andere kant worden zijn/haar handelingen doorgaans belachelijk gemaakt en gestraft. Dit maakt de trickster-figuur bij uitstek identificatiefiguur voor onderdrukten: een figuur die bewonderd kan worden om zijn/haar betere en (soms) bovennatuurlijke eigenschappen, maar die door zijn/haar slimheid anderzijds ook kans ziet onder de druk van de machtigen uit te komen. (https://nl.wikipedia.org/wiki/Trickster, augustus 2025).
Als we het over eigentijdse tricksters hebben, dan gaat het niet om een Tijl Uilenspiegel of een Reinaert de Vos, maar om figuren (bijvoorbeeld politici) die de publieke opinie bestoken met hele of halve onwaarheden, die ons een beeld voorschotelen van hun eigen juistheid en van een soms messiaans beter weten. Maar dat is een “beter weten” dat is gebaseerd op onjuistheden, rare aannames, ongefundeerde beschuldigingen en verdachtmakingen, misinterpretaties van feiten of het glashard ontkennen van feiten. Er zijn veel mensen die tricksters volgen. Die volgers menen iemand te hebben ontdekt die echt weet hoe het zit en hoe het beter moet. Tricksters trekken volgers. In mijn ogen blinde volgers, want als ze eenmaal achter een trickster aanlopen dan kunnen ze zo iemand alleen nog maar gelijk geven in alles wat hij zegt. Ook wanneer het gaat om overduidelijke tegenstrijdigheden of om wispelturig heen en weer springende meningen. Goed of fout hangt van het moment af, niet van feitelijkheden.
Er wordt wel gesproken over een ‘post truth-tijdperk’.
Gezien het feit dat zovelen achter tricksters aanlopen is het wellicht nodig om uit te leggen dat het echt gevaarlijk is als je denkt en handelt als een trickster. Want wanneer tricksters macht krijgen dan gaan ze handelen conform hun ideeën. Ideeën die van dag tot dag kunnen verschillen, die niet gebaseerd zijn op feiten of die zelfs gebaseerd zijn op regelrecht leugens en ongefundeerde verdachtmakingen. Nee, ik ga het verder niet uitleggen.
Wie op zo’n basis handelt kan niet veel goeds brengen. Punt!
In een trickstercultuur kan alles vals zijn, gelogen of gekocht. Maar als het goed klinkt dan wordt een boodschap gemakkelijk omarmd. Bijvoorbeeld in de politiek. Jitske Kramer hierover:
Wicked problemen kun je niet met zwart-witdenken oplossen, maar helaas is het zo dat de gemiddelde kiezer liever een gemakzuchtige leugen hoort dan de ingewikkelde waarheid. Het lijkt erop dat zeggen wat de kiezer wil horen meer stemmen oplevert dan de waarheid spreken.
Kramer onderkent 7 trickster-tactieken waarmee zij verwarring zaaien, manipuleren en onveiligheid creëren:
- Speel met feiten en percepties
- Speel met taal
- Maak nieuwe tweedelingen
- Voorkom stilte
- Doe anderen na
- Creëer verwarring en geheimzinnigheid
- Blijf een buitenstaander
Het voert te ver om al deze tactieken hier uitgebreid te bespreken. Maar u heeft vast een beeld.
Een van de grootste tricksters van deze tijd is ongetwijfeld de huidige Amerikaanse president. En hij is ondanks (of dankzij) trickstertactieken aan de macht gekomen. Een citaat van Jitske Kramer:
En zelfs met het verkondigen van aantoonbare leugens kun je president worden, want blijkbaar is dit geen enkele reden voor zijn aanhangers om aan zijn leiderschap te twijfelen. Vooral omdat velen van hen zeggen dat Trump helemaal niet liegt, omdat hij zelf echt in zijn eigen woorden gelooft. En zij dus ook.
Inderdaad: tricky tijden!
Citaten uit “Tricky tijden”.
Boekbespreking “Tricky tijden”
https://www.markensteijn.com/index.php/weblog/831-boekbespreking-tricky-tijden